XII. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ ΠΕΡΙ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΩΝ ΤΙΝΩΝ ΕΝ ΤΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΔΗΛΩΣΙΣ
ΥΠΟΓΡΑΦΕΙΣΑ ΤΗ 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1923
Της ΒΡΕΤΤΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, της ΓΑΛΛΙΑΣ, της ΙΤΑΛΙΑΣ, της ΕΛΛΑΔΟΣ, της ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, του ΣΕΡΒΟ‐ΚΡΟΑΤΟ‐ΣΛΟΒΕΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ και της ΤΟΥΡΚΙΑΣ αγομένων εκ της επιθυμίας όπως διακανονίσωσιν από κοινού τα ζητήματα τα αφορώντα εις παραχωρήσεις τινάς γενομένας εν τη Οθωμανική Αυτοκρατορία.
ΟΙ ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ, δεόντως εξουσιοδοτημένοι, συμφωνούσιν επί των ακολούθων διατάξεων:
ΤΜΗΜΑ Αʹ
Άρθρον 1.
Διατηρούνται εν ισχύι τα συμβόλαια παραχωρήσεων και αι μεταγενέστεραι σχετικαί συμφωνίαι, τα δεόντως συνομολογηθέντα, προ της 29ης Οκτωβρίου 1914, μεταξύ της Οθωμανικής Κυβερνήσεως ή τοπικής τινός Αρχής αφʹ ενός, και των υπηκόων (συμπεριλαμβανομένων και των εταιρειών) των συμβαλλομένων Δυνάμεων, εκτός της Τουρκίας, αφʹ ετέρου.
Άρθρον 2.
Ι. Τη αιτήσει της Τουρκικής Κυβερνήσεως, θʹ ανασταλώσιν αι πράξεις αι προβλεπόμεναι εν τοις συνομολογηθείσι συμβολαίοις μεταξύ της Οθωμανικής Κυβερνήσεως και του Sir W.G. Armstrong Whitworth and Co Limited et Vickers Limited κατά τα έτη 1913 και 1914, αναφορικώς προς την σύστασιν και την παραχώρησιν της συνενδιαφερομένης Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Εταιρείας των δεξαμενών, ναυστάθμων και ναυπηγείων.
Μεταξύ των δύο μερών διεξαχθήσονται διαπραγματεύσεις αποσκοπούσαι εις την τροποποίησιν των όρων των συμβάσεων τούτων ή εις νέαν παραχώρησιν έχουσαν ως αντικείμενον επιχείρησιν θεωρουμένην ως ίσης σπουδαιότητας.
Εν η περιπτώσει, εντός εξ μηνών από της ενάρξεως της ισχύος της υπό σημερινήν ημερομηνίαν Συνθήκης Ειρήνης, δεν ήθελεν επέλθει συμφωνία μεταξύ της Τουρκικής Κυβερνήσεως και των εν λόγω εταιρειών, είτε περί τροποποιήσεως των όρων των ειρημένων συμβάσεων, είτε περί νέας παραχωρήσεως, αι προαναφερόμεναι εταιρείαι θα έχωσι το δικαίωμα να αναθέσωσιν εις τους συμφώνως τω άρθρω 5 διοριζομένους πραγματογνώμονας τον καθορισμόν των όρων της νέας παραχωρήσεως, ήτις γενήσεται ως αντιστάθμισμα της διαλύσεως των παλαιών συμβάσεων.
Εννοείται, όμως, ότι, εν η περιπτώσει οι υπό των πραγματογνωμόνων καθορισθησόμενοι δια την νέον παραχώρησην όροι δεν ήθελαν θεώρηση συμφέροντες υπό του ενός ή του άλλου των μερών, η Τουρκική Κυβέρνησις υποχρεούται όπως καταβάλη εις τας ειρημένας εταιρείας πάσαν αποζημίωσιν κριθησομένην υπό των πραγματογνωμόνων ως δικαίαν δια την πραγματικήν ζημίαν ην αύται υπέστησαν λόγω της διαλύσεως της παλαιάς αυτών παραχωρήσεως.
II. Εν η περιπτώσει, εντός εξ μηνών από της ενάρξεως της ισχύος της υπό σημερινήν ημερομηνίαν Συνθήκης Ειρήνης, η Γενική Διεύθυνσις των Σιδηροδρόμων δεν ήθελεν ανακτήσει, εξ οιουδήποτε λόγου, την γενομένην αυτή τω 1914 παραχώρησιν κατασκευής και εκμεταλλεύσεως των σιδηροδρόμων Σαμψούντος ‐ Σιβάς, η Τουρκική Κυβέρνησις υποχρεούται τη αιτήσει της εταιρείας, να ποιήσηται νέαν προς ταύτην παραχώρησιν ως αντιστάθμισμα. Εν περιπτώσει διαφωνίας ως προς την ισοτιμίαν του αντισταθμίσματος τούτου, οι διοριζόμενοι συμφώνως τω άρθρω 5 πραγματογνώμονες θα καθορίσωσι, προς επίτευξιν της ισοτιμίας ταύτης, την έκτασιν και τους όρους εκμεταλλεύσεως της νέας ταύτης παραχωρήσεως.
Εννοείται ότι, εάν η Γενική Διεύθυνσις επανακτήσηται την παραχώρησιν Σαμψούντος ‐Σιβάς, η παραχώρησις αύτη θέλει διαρρυθμισθή κατά την υπό του άρθρου 5 προβλεπομένην διαδικασίαν πραγματογνωμοσύνης. Εν περιπτώσει αντισταθμίσεως δια νέας παραχωρήσεως, το δικαίωμα διαρρυθμίσεως ληφθήσεται ωσαύτως υπʹ όψιν.
Εν η περιπτώσει οι υπό των πραγματογνωμόνων καθορισθησόμενοι όροι της νέας παραχωρήσεως δεν ήθελον θεωρηθή συμφέροντες υπό του ενός ή του άλλου των μερών, η Τουρκική Κυβέρνησις υποχρεούται όπως καταβάλη εις την Εταιρείαν πάσαν αποζημίωσιν κριθησομένην υπό των πραγματογνωμόνων ως δικαίαν διʹ ας υπέστη πραγματικάς ζημίας εκ της ακυρώσεως της παραχωρήσεως του σιδηροδρόμου Σαμψούντος ‐ Σιβάς και δια τας δαπανάς αίτινες εγένοντο υπό της Εταιρείας δια τα επί τόπου έργα μελέτης των λοιπών τμημάτων του δικτύου του Ευξείνου Πόντου.
Η Τουρκία θα απαλλαγή τελείως πάσης υποχρεώσεως προς την Εταιρείαν, είτε δια της αποδόσεως αυτή της παραχωρήσεως Σαμψούντος ‐ Σιβάς, είτε δια νέας παραχωρήσεως, είτε τέλος δια της καταβολής της αποζημιώσεως, υπό τους άνω προβλεπομένους όρους.
Άρθρον 3.
Τα κατόπιν διακανονισμού των λογαριασμών περιερχόμενα ποσά εις το Κράτος ή εις τους δικαιούχους των εν τοις άρθροις 1 και 2 αναφερομένων συμβολαίων και συμφωνιών, λόγω χρησιμοποιήσεως υπό του Κράτους, επί του σημερινού εδάφους αυτού, της ιδιοκτησίας ή των υπηρεσιών των ειρημένων δικαιούχων, θα πληρώνωνται συμφώνως προς τα υφιστάμενα συμβόλαια ή συμφωνίας, ή ελλείψει συμβολαίων ή συμφωνιών, κατά την υπό του παρόντος Πρωτοκόλλου προβλεπομένην διαδικασίαν πραγματογνωμοσύνης.
Άρθρον 4.
Υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων του άρθρου 6, οι εν τω άρθρω 1 αναφερόμενοι όροι των συμβολαίων και μεταγενεστέρων συμφωνιών θα προσαρμοσθώσιν, από κοινού και ως προς τα δύο μέρη, προς τους νέους οικονομικούς όρους.
Άρθρον 5.
Ελλείψει συμφωνίας εντός ενός έτους από της ενάρξεως της ισχύος της υπό σημερινήν χρονολογίαν Συνθήκης Ειρήνης, τα ενδιαφερόμενα μέρη θα αποδεχθώσιν, ως προς τον δικανονισμόν των λογαριασμών και την διαρρύθμισιν των παραχωρήσεων, τας αποφάσεις αίτινες θέλουσι θεωρηθή ως συμφέρουσαι και δίκαιαι υπό δύο πραγματογνωμόνων, διορισθησομένων υπό των μερών εντός δύο μηνών από της λήξεως της ως άνω προβλεπομένης ετησίας προθεσμίας.
Εν περιπτώσει διαφωνίας, οι πραγμαγνώμονες ούτοι θα υποβάλωσι την διαφοράν εις τρίτον πραγματογνώμονα, διοριζόμενον, εντός δύο μηνών, υπό της Τουρκικής Κυβερνήσεως μεταξύ τριών προσώπων, υπηκόων των μη μετασχουσών του πολέμου του 1914‐1918 χωρών, εκ καταλόγου καταρτισθησομένου υπό του Υπουργού των Δημοσίων Έργων της Ελβετικής Ομοσπονδίας.
Άρθρον 6.
Οι δικαιούχοι των εν τω άρθρω 1 αναφερομένων συμβολαίων παραχωρήσεων, ων δεν εγενέτο κατά την ημέραν ταύτην έναρξις εκτελέσεως, δεν θα δύνανται να επικαλεσθώσι τας περί διαρρυθμίσεως διατάξεις του παρόντος Πρωτοκόλλου. Τα συμβόλαια ταύτα θα διαλύωνται, τη αιτήσει του υπέρ ου η παραχώρησις, υποβαλλομένη εντός εξ μηνών από της ενάρξεως της ισχύος της υπό σημερινήν χρονολογίαν Συνθήκης Ειρήνης. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο υπέρ ου η παραχώρησις δικαιούται ενδεχομένως δια τα έργα μελέτης εις αποζημίωσιν, οίαν, ελλείψει συμφωνίας μεταξύ των μερών, ήθελον κρίνει δικαίαν οι εν των παρόντι Πρωτοκόλλω προβλεπόμενοι πραγματογνώμονες.
Άρθρον 7.
Αι από της 30ης Οκτωβρίου 1918 μέχρι της 1ης Νοεμβρίου 1922 επελθούσαι συμφωνίαι μεταξύ της Οθωμανικής Κυβερνήσεως και των δικαιούχων των εν τω άρθρω 1 αναφερομένων συμβολαίων και παραχωρήσεων, ως και τα συνεπαγόμενα μεταβίβασιν παραχωρήσεως συμβόλαια, τα συνομολογηθέντα κατά την περίοδον ταύτην μεταξύ ιδιωτών, θέλουσι παραμείνει εν ισχύι, μέχρις ου τύχωσι της εγκρίσεως της Τουρκικής Κυβερνήσεως.
Εν η περιπτώσει δεν δοθή η έγκρισις αύτη, θα χορηγηθή εις τους υπέρ ων η παραχώρησις, εάν συντρέχη λόγος, αποζημίωσις, δια την ζημίαν ην πραγματικώς υπέστησαν, καθορισθησομένη υπό των κατά τους όρους του άρθρου 5 διοριζομένων πραγματογνωμόνων. Η διάταξις αύτη δεν θίγει το υπό του παρόντος Πρωτοκόλλου προβλεπόμενον δικαίωμα διαρρυθμίσεως των προ της 29ης Οκτωβρίου 1914 συμβολαίων.
Άρθρον 8.
Αι διατάξεις του παρόντος Πρωτοκόλλου δεν εφαρμόζονται επί των συμφωνιών των συναφθεισών μετά την 25ην Απριλίου 1920 μεταξύ της Κυβερνήσεως της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας και των υπέρ ων η παραχώρησις.
ΤΜΗΜΑ Βʹ
Άρθρον 9.
Εις τα αποσπώμενα εκ της Τουρκίας εδάφη, δυνάμει της υπό σημερινήν χρονολογίαν Συνθήκης Ειρήνης, το διάδοχον Κράτος υποκαθίσταται πλήρως εις τα δικαιώματα και τας υποχρεώσεις της Τουρκίας έναντι των υπηκόων των λοιπών συμβαλλομένων Δυνάμεων και των εταιρειών, εν αις προέχουσι τα κεφάλαια των υπηκόων των ειρημένων Δυνάμεων, δικαιούχων συμβολαίων παραχωρήσεων, συναφθέντων προ της 29ης Οκτωβρίου 1914 μετά της Οθωμανικής Κυβερνήσεως ή πάσης τοπικής οθωμανικής Αρχής.
Το αυτό θέλει εφαρμοσθή εις τα αποσπασθέντα εκ της Τουρκίας εδάφη συνεπεία των Βαλκανικών πολέμων, όσον αφορά τα συμβόλαια παραχωρήσεων, τα συναφθέντα μετά της Οθωμανικής Κυβερνήσεως ή πάσης τοπικής οθωμανικής Αρχής προ της ενάρξεως της ισχύος της Συνθήκης διʹ ης συνωμολογήθη η μεταβίβασις του εδάφους. Η υποκατάστασις αύτη θα ισχύη από της ενάρξεως της ισχύος της Συνθήκης διʹ ης συνωμολογήθη η μεταβίβασις του εδάφους, εξαιρέσει των δια της υπό σημερινήν χρονολογίαν Συνθήκης Ειρήνης αποσπώμενων εδαφών, εφʹ ων η υποκατάστασις θα ισχύη από της 30ής Οκτωβρίου 1918.
Άρθρον 10.
Αι διατάξεις του Τμήματος Αʹ του παρόντος Πρωτοκόλλου, εξαιρέσει των άρθρων 7 και 8, θα εφαρμόζονται επί των συμβολαίων περί ων προβλέπει το άρθρον 9. Επί των αποσπωμένων εδαφών, το άρθρον 3 θα εφαρμόζηται μόνον εν η περιπτώσει η ιδιοκτησία ή οι υπηρεσίαι των υπέρ ων η παραχώρησις εχρησιμοποιήθησαν τυχόν υπό του Κράτους του ασκούντος την εξουσίαν επί των εδαφών τούτων.
Άρθρον 11.
Πάσα εταιρεία, εν η προέχουσι τα συμφέροντα των υπηκόων των συμβαλλομένων Δυνάμεων πλην της Τουρκίας, συστηθείσα συμφώνως προς τον οθωμανικόν νόμον και λειτουργούσα εις τα από της Τουρκίας αποσπασθέντα εδάφη, είτε συνεπεία των Βαλκανικών πολέμων, είτε δυνάμει της υπό σημερινήν χρονολογίαν Συνθήκης Ειρήνης, θα έχη το δικαίωμα, επί πέντε έτη από της ενάρξεως της ισχύος της ειρημένης Συνθήκης, να μεταβίβαση την περιουσίαν, τα δικαιώματα και συμφέροντα αυτής εις πάσαν άλλην εταιρείαν, συστηθείσαν συμφώνως προς τον νόμον είτε του Κράτους του ασκούντος την εξουσίαν επί του εν λόγω εδάφους, είτε μιας των συμβαλλομένων Δυνάμεων, πλην της Τουρκίας, ης οι υπήκοοι ασκούσι τον έλεγχον επί της προκατόχου εταιρείας.
Η εταιρεία, εις ην έχουσι μεταβιβασθή η περιουσία, τα δικαιώματα και συμφέροντα, θα απολαύη των αυτών δικαιωμάτων και προνομιών ως απήλαυεν η προκάτοχος εταιρεία, ως και των απονεμομένων αυτή τοιούτων υπό των διατάξεων του παρόντος Πρωτοκόλλου.
Άρθρον 12.
Αι διατάξεις του άρθου 11 δεν εφαρμόζονται επί των εταιρειών εκδοχέων παραχωρήσεως δημοσίων υπηρεσιών, ων μέρος της εκματαλλεύσεως παραμένει επί τουρκικού εδάφους. Ουχʹ ήττον, ως προς τα τμήματα της εκματαλλεύσεως αυτών τα κείμενα εκτός της Τουρκίας, οι ρηθείσαι εταφείαι δύνανται να επωφεληθώσι των διατάξεων των άρθρων 11 και 13, μεταβιβάζουσαι τα εν λόγω τμήματα εις νέαν εταιρείαν.
Άρθρον 13.
Αι εταιρείαι, εις ας θέλουσι μεταβιβασθή, δυνάμει του άρθρου 11, περιουσίαι, δικαιώματα και συμφέροντα οθωμανικών εταιρειών, δεν θα υποβάλλωνται επί των από της Τουρκίας αποσπώμενων εδαφών εις ουδέν ειδικόν τέλος λόγω της μεταβιβάσεως ταύτης ή της συστάσεως αυτών επί των τέλει της τοιαύτης μεταβιβάσεως, εφʹ όσον τούτο δεν προσκρούει εις ισχύουσας διεθνείς συμβάσεις. Το αυτό θέλει εφαρμοσθή επί του εδάφους της συμβαλλομένης Δυνάμεως, ης την ιθαγένειαν απέκτησαν αι εταιρίαι αύται, εκτός αν η Δύναμις αύτη αντιταχθή εις τούτο δυνάμει της ιδίας αυτής νομοθεσίας. ΕΓΕΝΕΤΟ εν Λωζάννη, τη 24η Ιουλίου 1923.
Horace RUMBOLD
PELLΕ
GARRONI
G. C. MONTAGNA
K. OTCHIAI
E.K. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Δ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΣ
Const. DIAMANDY
Const. CONTZESCO
M. ISMET
Dr. RIZA NOUR
HASSAN
ΔΗΛΩΣΙΣ
ΟΙ ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ, δεόντως εξουσιοδοτημένοι, δηλούσιν ότι η Τουρκική Κυβέρνησις αναλαμβάνει την υποχρέωσιν, όπως εφαρμόση τας διατάξεις του Τμήματος Αʹ του υπό σημερινήν χρονολογίαν Πρωτοκόλλου περί παραχωρήσεων τινών εν τη Οθωμανική Αυτοκρατορία, επί των Οθωμανικών Εταιρειών, εφʹ ων προείχαν, κατά την 1ην Αυγούστου 1914, τα κεφάλαια των υπηκόων των λοιπών Δυνάμεων των συναψασών το ειρημένον Πρωτόκολλον.
ΕΓΕΝΕΤΟ εν Λωζάννη, τη 24η Ιουλίου 1923.
ISMET
Dr. RIZA NOUR
HASSAN
