Η Έθελ Τόμσον ή Θόμπσον (Ethel Thompson) από το Mattapan της Βοστώνης (πολιτεία Μασαχουσέτη των ΗΠΑ), ανήκε στην φιλανθρωπική οργάνωση των Η.Π.Α. Near East Relief (Αμερικανική Επιτροπή Περιθάλψεως).
Η έκθεση συντάχθηκε αφότου παραιτήθηκε από την οργάνωση το 1922 και δημοσιεύθηκε πρώτη φορά στην εφημερίδα Manchester Guardian στις 17 Αυγούστου 1922 με τίτλο “Πορεία θανάτου. Τί είδε μια Αμερικανίδα στην Ανατολή” (The march of death. What an American woman saw in Anatolia.)
Το ταξίδι της Έθελ Τόμσον στην Ανατολή
Το ταξίδι της Έθελ Τόμσον καταγράφηκε στο Δελτίο της Near East Relief που εκδίδονταν στην Κωνσταντινούπολη.
Η Έθελ Τόμσον αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη για την Σαμψούντα, την Πέμπτη 30 Ιουνίου 1921.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1921, η Έθελ Τόμσον έφθασε στο Χαρπούτ με φορτηγό στο οποίο επέβαιναν η Anna Lee Dingledine, ο George Garside και ο L. Wright. Η Έθελ Τόμσον θα είναι υπεύθυνη του τμήματος εφοδίων του Ορφανοτροφείου στο Χαρπούτ και θα αντικαταστήσει την Ruth Woodis.
Στις 30 Απριλίου 1922 ανακοινώνεται στο Δελτίο της Near East Relief ότι, η Έθελ Τόμσον σχεδιάζει να επιστρέψει στην Αμερική όταν λήξει η θητεία της στο Χαρπούτ δια μέσω της Κίνας.
Στα τέλη του Ιουνίου 1922, η Έθελ Τόμσον και η Anna Lee Dingledine αναχωρούν από το Χαρπούτ για την Κωνσταντινούπολη όπου και φθάνουν στις 23 Ιουλίου 1922.
Στις 4 Αυγούστου 1922, η Έθελ Τόμσον αναχωρεί από την Κωνσταντινούπολη με το Orient Express για την Βιέννη.
Η Έκθεση της Έθελ Τόμσον
“Γράφοντας την Έκθεση αυτή, δηλώνω ταυτοχρόνως ότι διέκοψα κάθε σχέση με την Near East Relief, διότι δεν επιθυμώ να παρακωλύσω την δραστηριότητα μιας οργάνωσης η οποία διεξάγει λαμπρό ανθρωπιστικό έργο στο εσωτερικό της Ανατολής. … Ως Αμερικανίδα πολίτης, η οποία δεν συνδέεται με καμία οργάνωση, κανένας δεν μπορεί να με εμποδίσει να καταγγείλω στον πολιτισμένο κόσμο, τις φρικαλεότητες που υπέστησαν οι Χριστιανοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά στην Ανατολή από το Κεμαλικό Καθεστώς.”
“Πήγα στην Ανατολή για το έργο των ορφανών της Αμερικανικής Επιτροπής Περιθάλψεως, δίχως προλήψεις που έχουν σχέση με την εθνότητα ή την θρησκεία.”
Βοηθούσαμε τις Ελληνίδες όταν μας το επέτρεπαν
“Συντηρούσαμε το Τουρκικό Ορφανοτροφείο και βοηθούσαμε τους φτωχούς Τούρκους και τα Αρμενικά Ορφανοτροφεία. Βοηθούσαμε με ενδύματα και τρόφιμα, όταν μας το επέτρεπαν, τις συνοδείες των βρικολάκων, των ισχνών και λιμοκτονούντων Ελληνίδων γυναικών και παιδιών, που διέσχιζαν την Ανατολία διερχόμενοι από το Χαρπούτ, οι οφθαλμοί των οποίων είχαν βγει από τις κόγχες και τα οστά τους απλά καλύπτονταν από δέρμα. Έφεραν πάντα στη ράχη (οι Ελληνίδες γυναίκες) τα σκελετωμένα βρέφη τους και οδηγούνταν χωρίς τροφή και ρούχα από τους χωροφύλακες, μέχρι να πέσουν νεκρές.”
Στην Αμισό παρέμεινε 2 μήνες αναμένοντας την άδεια της Κεμαλικής Κυβέρνησης για να συνεχίσει για το Χαρπούτ.
Κάθε νύχτα, παρατηρούσα τα χωριά που καιγόταν
Στις αρχές του Ιουλίου 1921, έγινε μάρτυρας της πυρπόλησης των ελληνικών χωριών και του εκτοπισμού των κατοίκων.
“Κάθε νύχτα, από το Αρμενικό Ορφανοτροφείο, όπου παρέμεινα τον περισσότερο καιρό, παρατηρούσα τα χωριά που καιγόταν.”
Τον Αύγουστο 1921, έγινε γνωστό ότι θα εκτοπιστούν οι γυναίκες.
“Το οίκημά μας αμέσως περικυκλώθηκε από τις γυναίκες, οι οποίες χτυπούσαν την πόρτα και παρουσιάζοντας τα παιδιά τους, μας παρακαλούσαν να τα κρατήσουμε εφόσον μας ήταν αδύνατο να σώσουμε αυτές.”
Η άδεια για την συνέχιση του ταξιδιού, ήρθε τα τέλη Αυγούστου 1921. Στο δρόμο η αποστολή συναντά γέροντες της Αμισού και κατοίκους άλλων παραθαλάσσιων οικισμών, οι οποίοι οδεύουν, “ο Θεός γνωρίζει πού, οδηγούμενοι από Τούρκους χωροφύλακες.”
“Τα πτώματα εκείνων, οι οποίοι έπεσαν κατά την σκληρής αυτή περιπλάνησης, κείτονται στις άκρες των οδών. Τα όρνεα έχουν καταφάει μέρος από τις σάρκες τους, ούτως ώστε σε πολλές περιπτώσεις έμεναν απλά σκελετοί.”
Η αποστολή φθάνει στη Σεβάστεια. Το πρόγραμμα προβλέπει να μείνουν 3 ημέρες αλλά την επόμενη ημέρα αναχωρούν γιατί πληροφορήθηκαν ότι οι Τούρκοι είχαν σκοπό να επιτάξουν τα Αμερικανικά φορτηγά με τα οποία ταξίδευαν.
Η αποστολή φθάνει στην Μαλάτεια, όπου συναντά εξόριστους από την Αμισό οι οποίοι εξαναγκάσθηκαν στην πορεία θανάτου στις αρχές Ιουνίου 1921. Αυτοί που κατάφεραν να επιβιώσουν αναφέρουν ότι αρκετοί φονεύθηκαν από τους Τούρκους.
Σούπα με αυτί προβάτου
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1921, η αποστολή φθάνει στο Χαρπούτ.
“(Έλληνες) προσπαθούν να τραφούν με σούπα από χόρτα, θεωρούν τους εαυτούς τους ευτυχείς εάν κατορθώσουν να προμηθευθούν και προσθέσουν σε αυτήν ένα αυτί προβάτου. Όταν οι δυστυχείς μαθαίνουν την σφαγή προβάτου, προσπαθούν αμέσων να εξασφαλίσουν τα αυτιά του -το μόνο μέρος του ζώου που ρίπτεται στην Ανατολή.”
“Δεν θα λησμονήσω ποτέ τη θέα ενός μαύρου τριχωτού αυτιού προβάτου να επιπλέει σε νερό που έβραζε και τα δυστυχισμένα αυτά πλάσματα να προσπαθούν να τραφούν από αυτό.”
“Καμία τροφή δεν παρασχέθηκε από τους Τούρκους στην 500 μιλίων διαδρομή από την Αμισό. Εκείνοι οι οποίοι είχαν χρήματα κατόρθωσαν να αγοράσουν τροφή από τους φύλακες ή καθ’ οδόν και αυτό μέχρι να τους ληστέψουν. Οι άλλοι πέθαιναν στις άκρες των δρόμων. Σε πολλά μέρη διψασμένοι δεν τους επιτρεπόταν να πιουν νερό εκτός και εάν ήταν σε θέση να το πληρώσουν.”
Πορεία θανάτου
“Γέροντες τυφλοί, οδηγούμενοι από μικρά παιδιά, προχωρούσαν κλονιζόμενοι. Η όλη συνοδεία ήταν μια πορεία πτωμάτων, μια πορεία θανάτου δια μέσου της Ανατολής. … Πρώτοι οι νέοι, κατόπιν οι γέροντες και τέλος τα γυναικόπαιδα.”
“Κατά την διάρκεια του χειμώνα, της χειρότερης εποχής, ήταν η προσφιλής ευκαιρία για τους Τούρκους για την μετατόπιση των Ελλήνων.”
“Η οδός από το Χαρπούτ στο Μπιτλίς ήταν σπαρμένη από πτώματα. Είδα γυναίκες με χείλη διάφανη που δεν έμοιαζαν με ανθρώπους. Ήταν σκιές. Κάθε είδος οχήματος ήταν αδύνατο να διέλθει από τους δρόμους που ταξίδευαν τα γυναικόπαιδα. Μόνο τα φορτηγά ζώα μπορούσαν να περάσουν.”
Στις 5 Φεβρουαρίου 1922 η αποστολή επισκέπτεται ορφανοτροφείο έξω από το Χαρπούτ.
Οι Τούρκοι είχαν οδηγήσει τα παιδιά στα όρη
“Όταν φθάσαμε κοντά σε μια αρχαία κρήνη, πέντε λεπτά από το Μέζρε, ακούσαμε φωνές διαφορετικές από τους συνήθεις στεναγμούς.”
“Πλησιάζοντας, βρεθήκαμε μπροστά σε 300 παιδιά που σχημάτιζαν κύκλο. 20 χωροφύλακες, οι οποίοι είχαν αφιππεύσει, τα χτυπούσαν με τα ξίφη τους. Μια μητέρα, η οποία όρμησε να σώσει το παιδί της, είχε την ίδια τύχη. Τα παιδιά έσκυβαν κατά γης ή ύψωναν τα μικρά τους χέρια για να αποφύγουν τα χτυπήματα. Δεν σταθήκαμε περισσότερο.”
“Ο Διευθυντής μας, παρακάλεσε, όπως του δοθεί άδεια να περισυλλέξουμε στα ορφανοτροφεία τα μικρά ελληνόπαιδα, των οποίων οι μητέρες πέθαναν στην διαδρομή. Του το αρνήθηκαν επανειλημμένως. Εν τέλει, μετά από πολλές εβδομάδες και πολλές εκκλήσεις υποσχέθηκαν ότι θα καταλάβουμε παλιό οίκημα Γερμανών ιεραποστόλων, στο οποίο θα εγκαθιστούσαμε τα παιδιά. Αυτό και έγινε. Τα δώσαμε τροφή για μια εβδομάδα και ενδύματα. Αλλά εντός ολίγων ημερών, το οίκημα ήταν άδειο. Οι Τούρκοι είχαν οδηγήσει τα παιδιά στα όρη.”
“Οι δρόμοι ήταν κεκαλυμμένοι με πτώματα ανθρώπων που πέθαναν από ασθένειες και στερήσεις. Σμήνη όρνεων πετούσαν πάνω από την πόλη.”
“Η στάση των Τούρκων έναντι των Ελλήνων, οι οποίοι εκτοπίσθηκαν από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου, υπήρξε στάση εξόντωσης.”
Τα κορίτσια από την Σαμψούντα, παραμόρφωναν τα πρόσωπά τους
“Τα ωραιότερα κορίτσια τα έπαιρναν οι Τούρκοι για τα χαρέμια, οι οποίοι καυχιόταν φανερά για τον αριθμό των γυναικών που είχαν. … Μερικά κορίτσια τα οποία γνώρισα στην Αμισό, παραμόρφωσαν τα πρόσωπά τους με διάφορους τρόπους για να αποκρύψουν την ομορφιά τους, με την ελπίδα ότι δεν θα τις έπαιρναν.”
Κράτησα την υπόσχεσή μου
“Όταν ετοιμαζόμασταν για αναχώρηση, μας κάλεσε ο Τούρκος Διοικητής και μας ζήτησε να διαψεύσουμε τις εκθέσεις του κου Γιογουελ και του Δρος Μ. Γουόρδ. Εκείνη την εποχή ούτε καν γνώριζα τί είδους θέσεις είχε δημοσιεύσει ο κ. Γιογουελ. Ο Βαλής μας απείλησε ότι στην περίπτωση που δεν το υποσχεθούμε δεν θα μας έδινε άδεια αναχώρησης. Εν τέλει πήραμε την άδεια χωρίς να δώσουμε άλλη υπόσχεση παρά ότι θα πούμε την αλήθεια των όσων είδαμε, και κράτησα την υπόσχεσή μου προς τον Τούρκο Βαλή του Χαρπούτ.”
Η Έθελ Τόμσον, στην έκθεσή της καταγράφει στατιστικά τα οποία λήφθηκαν όπως αναφέρει “από αξιόπιστες Αμερικανικές πηγές”.
Αυτοί που πέρασαν από την Σεβάστεια υπολογίζονται σε 30.000.
8.000 πέθαναν στην πορεία προς το Χαρπούτ. 2.000 έμειναν στην Μαλάτεια μέχρι το τέλος Μαρτίου 1921.
Πάνω από 2.000 πέθαναν στο Χαρπούτ τον χειμώνα 1921.
15.000 στάλθηκαν στο Διαρβεκίρ (Ντιγιάρμπακιρ) τον χειμώνα. Τα 3/4 ήταν γυναικόπαιδα. 3.000 πέθαναν στην διαδρομή και 1.000 με την άφιξή τους. Μερικοί χρησιμοποιούνταν για την επιδιόρθωση δρόμων και λάμβαναν λίγο άπαχο ζωμό και λίγο άρτο. Όσοι ασθενούσαν τους κοβόταν η τροφή και τους άφηναν να πεθάνουν.
9.000 στάλθηκαν προς το Βιτλίς, με την τύχη τους να αγνοείται. Πιθανώς πέθαναν, καθόσον το Βιτλίς είναι κατεστραμμένο και δεν μπορεί να διατηρήσει πέρα των 11.000 ατόμων.
Η αποστολή ενημερώθηκε, κατά την διέλευσή τους από το Διαρβεκίρ, ότι ούτε ένα παιδί άνω των 8 ετών δεν έφθασε εκεί.
Πηγές
- Δελτίο Near East Relief Vol. III. και IV
- Genocide in the Ottoman Empire: Armenians, Assyrians, and Greeks, 1913-1923 (Berghahn Books, 2017)
- British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918-1925 (Transaction Publishers, 2012)
- Ethnic Cleansing, American Women, and the Admiral: Deep in Anatolia during the Turkish Nationalist Revolution. (Shenk, Robert, παρουσίαση στο “The Ottoman Turkish Genocides of Anatolian Christians: A Common Case Study,” Illinois Holocaust Museum and Education Center, May 10–11, 2013)
- The martyrdom of Smyrna and eastern Christendom (Dr. Lysimachos Oeconomos, George Allen and Unwin, 1922)
Έρευνα: amyna.news